Η γέννηση της θρησκείας

[inline:rl.jpg]
Ἦν χρόνος ὅτ’ ἦν ἄτακτος ἀνθρώπων ßίος
καὶ θηριώδης ἰσχύος θ’ ὑπηρέτης,
ὅτ’ οὐδὲν ἆθλον οὔτε τοῖς ἐσθλοῖσιν ἦν
οὔτ’ αὖ κόλασµα τοῖς κακοῖς ἐγίγνετο.
κἄπειτά µοι δοκοῦσιν ἄνθρωποι νόµους
θέσθαι κολαστάς, ἵνα δίκη τύραννος ᾖ
τήν θ’ ὕßριν δούλην ἔχῃ·
ἐζηµιοῦτο δ’ εἴ τις ἐξαµαρτάνοι.
Ἔπειτ’ ἐπειδὴ τἀµφανῆ µὲν οἱ νόµοι 5
ἀπεῖργον αὐτοὺς ἔργα µὴ πράσσειν ßίᾳ,
λάθρᾳ δ’ ἔπρασσον, τηνικαῦτά µοι δοκεῖ
πυκνός τις καὶ σοφὸς γνώµην ἀνὴρ
θεῶν δέος θνητοῖσιν ἐξευρεῖν, ὅπως
εἴη τι δεῖµα τοῖς κακοῖσι, κἂν λάθρᾳ 10
πράσσωσιν ἢ λέγωσιν ἢ φρονῶσί τι.
Ἐντεῦθεν οὖν τὸ θεῖον εἰσηγήσατο,
ὡς ἔστι δαίµων ἀφθίτῳ θάλλων ßίῳ
νόῳ τ’ ἀκούων καὶ ßλέπων, φρονῶν τε καὶ
προσέχων τε ταῦτα καὶ φύσιν θείαν φορῶν, 15
ὃς πᾶν µὲν τὸ λεχθὲν ἐν ßροτοῖς ἀκούσεται,
τὸ δρώµενον δὲ πᾶν ἰδεῖν δυνήσεται. 20

Κριτίας, Σίσυφος απ. 19, στ. 1-21

Οι περισσότεροι σοφιστές που πήραν θέση πάνω στο ζήτηµα της προέλευσης του νόµου και της δικαιοσύνης δίδασκαν ότι κατά την πρώτη περίοδο της εµφάνισης των ανθρώπων στη Γη δεν υπήρχαν ούτε κοινωνική οργάνωση ούτε νόµοι. Οι άνθρωποι κατευθύνονταν περισσότερο από τα ένστικτά τους και το δίκαιο του ισχυροτέρου, συνεπώς η ειρηνική συµßίωση δεν ήταν εφικτή· ο πιο δυνατός υπερίσχυε και επέßαλλε τη θέλησή του στους αδύνατους. Η πρωτόγονη αυτή κατάσταση αντιµετωπίστηκε χάρη στον νόµο και στο δίκαιο, που διαµόρφωσαν νέες συνθήκες ζωής για το ανθρώπινο γένος. Οι άνθρωποι προσπάθησαν µε αυτά τα µέσα να εγκαθιδρύσουν στις κοινωνίες τους τη δικαιοσύνη και να τιµωρήσουν την ὕßριν, δηλαδή την αλαζονεία που οδηγεί στην αδικία. Υπάκουαν όµως στους νόµους µόνο όταν υπήρχε κίνδυνος να γίνουν αντιληπτοί και να τιµωρηθούν για την παράßαση που είχαν διαπράξει.